Klauzula o unikaniu opodatkowania – jej wprowadzenie to tylko kwestia czasu

Jedynie kwestią czasu jest wprowadzenie do polskiego prawa klauzuli zapobiegającej unikaniu opodatkowania, a więc instrumentu, który ograniczy skuteczność legalnych optymalizacji podatkowych. Na taką zmianę naciska Komisja Europejska w swoich zaleceniach przeciwko „agresywnemu planowaniu podatkowemu” (zalecenia nr C(2012)6608), proponując w tym zakresie harmonizację systemów prawnych państw unijnych. Ministerstwo Finansów prowadzi uzgodnienia międzyresortowe dotyczące założeń do projektu nowelizacji Ordynacji Podatkowej, do której chce wprowadzić nową regulację.

Jak skutecznie zniwelować przyszłe ryzyko związane z klauzulą?
Najskuteczniejszy sposób, aby przygotować się do zmian, zanim nowa regulacja nas zaskoczy, to poznać założenia działania klauzuli o unikaniu opodatkowania. Już teraz bowiem można dostosować swoje działania do pewnych wytycznych, które pozostaną niezmienne niezależnie od tego, jaki kształt ostatecznie otrzymają przepisy. Pozwoli to na skuteczne zminimalizowanie przyszłego ryzyka związanego z wprowadzeniem i funkcjonowaniem klauzuli.

Jak stwierdzić, czy klauzula ma zastosowanie do moich transakcji?
Klauzula ma na celu zapobiegnięcie sytuacji, w której podatnik przeprowadza operacje gospodarcze w bardzo złożony sposób, poprzez skomplikowane konstrukcje prawne lub cały szereg czynności, które same w sobie nie mają sensu gospodarczego. Łącznie jednak czynności te lub konstrukcje prowadzą do osiągnięcia korzyści podatkowej, która znacznie przewyższa każdy inny sens dokonywania tych czynności. Zastosowanie klauzuli ma polegać na nałożeniu podatku z pominięciem konstrukcji, których jedynym celem jest zapewnienie niższego opodatkowania. To podstawowe założenia klauzuli o unikaniu opodatkowania, które KE forsuje w swoich zaleceniach, a nad którymi Ministerstwo Finansów już prowadzi prace legislacyjne.

Praktyczne skutki wprowadzenia klauzuli dla przedsiębiorców
Powyższe w praktyce oznacza, że na podstawie klauzuli organy podatkowe będą uprawnione do wymierzenia kwoty podatku stosownie do „istoty ekonomicznej” transakcji, umowy czy przedsięwzięcia, z pominięciem tych czynności, których jedynym celem jest zapewnienie korzyści podatkowej. Pierwsza uwaga, jaka się nasuwa, to ryzyko związane z wyodrębnieniem pojęcia „korzyści podatkowej” z pojęcia „celu gospodarczego” czy też „istoty ekonomicznej”. Granica między tymi dwoma wyrażeniami nie została dokładnie sprecyzowana ani w zaleceniach KE, ani w projekcie założeń MF, podczas gdy to na tym rozróżnieniu bazuje funkcjonowanie klauzuli. Można jednak pokusić się o stwierdzenie, że istotą klauzuli o unikaniu opodatkowania, jako klauzuli generalnej, jest zachowanie pewnej elastyczności oceny. Dlatego też ocena każdego przypadku powinna następować ad casum, w oparciu o podstawowe kryterium: dysproporcję pomiędzy poszczególnymi korzyściami wynikającymi z zastosowanych konstrukcji. Jeśli korzyść podatkowa jest na tyle przeważająca, że każdy inny sens dokonania danej czynności wydaje się co najwyżej mało istotny, o ile nie zbędny, to zastosowanie klauzuli jest zasadne i taka czynność może zostać uznana za nie istniejącą dla celów prawa podatkowego. To kryterium pozostaje kluczowe niezależnie od tego, jaki kształt przyjmie ostateczna regulacja w Polsce bądź w innych krajach UE.

Wnioski końcowe
Przewidzenie ostatecznego kształtu regulacji w zakresie zapobiegania unikaniu opodatkowania na tym etapie prac legislacyjnych jest trudne. Ze względu jednak na naciski KE oraz nieprzymuszone chęci MF w tym zakresie, pewne jest, że wprowadzenie klauzuli to tylko kwestia czasu. Wobec tego najlepiej przygotować się do zmian poprzez prewencyjną ocenę planowanych optymalizacji podatkowych pod kątem ryzyka wynikającego z założeń i istoty klauzuli, które są niezmienne niezależnie od ostatecznego kształtu regulacji.