Odszkodowanie za niezgodne z prawem decyzje podatkowe

Z organami podatkowymi nie ma żartów.  Ich rozstrzygnięcia zawarte w ostatecznych decyzjach wymiarowych mogą być błędne, co często wynika z próby interpretowania przepisów podatkowych na niekorzyść podatników.  Zanim dochodzi do zweryfikowania przez sąd administracyjny prawidłowości rozstrzygnięcia, decyzja często zostaje wyegzekwowana.  Do czasu jej ewentualnego uchylenia dla podatnika może być już za późno - utrata płynności finansowej, wyższe koszty finansowania, utrata renomy… Powstaje zatem pytanie, co w sytuacji, gdy szkoda powstała w wyniku wydania niezgodnej z prawem decyzji ostatecznej, która dopiero później została uchylona? Otóż ustawodawca przewidział, że błędy urzędników mogą być szczególnie szkodliwe i ustanowił specjalną drogę dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za uszczerbek majątkowy oraz korzyści utracone w wyniku wydania niezgodnej z prawem decyzji.  Skuteczność tej drogi wymaga jednak przygotowań już na etapie postępowania podatkowego.

Zgodnie z art. 260 Ordynacji Podatkowej (o.p.), dochodzenie odszkodowania ma miejsce na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym (k.c.), tj. w art. 417 i art. 417¹. Zgodnie z tymi przepisami, Skarb Państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją ostateczną pod warunkiem, że uprzednio w odpowiednim postępowaniu została stwierdzona niezgodność z prawem tej decyzji. Oznacza to, że poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody, jeśli przedłoży sądowi odpowiedni prejudykat stwierdzający wadliwość decyzji.

Takim prejudykatem jest orzeczenie sądu administracyjnego zapadłe w wyniku wniesienia skargi na decyzję (art. 145 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi) lub rozstrzygnięcie wydane w wyniku wznowienia postępowania (art. 240 o.p.) bądź postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji (art. 247 o.p.) Należy jednak mieć na uwadze, że dwa ostatnie środki mają charakter nadzwyczajny, a przez to skorzystanie z nich jest możliwe tylko w określonych przypadkach. Natomiast skarga do sądu administracyjnego przysługuje od każdej ostatecznej decyzji podatkowej, co oznacza, że podatnik zawsze ma możliwość weryfikacji decyzji na drodze sądowej. Zaniechanie podatnika i dopuszczenie do upływu terminu do wniesienia środka zaskarżenia zamyka drogę dochodzenia roszczeń w przypadku gdy szkoda powstanie dopiero po upływie określonego czasu od wydania decyzji.

Uzyskanie prejudykatu jest warunkiem formalnym dochodzenia odpowiedzialności. Główna trudność dla podatników, która powstaje w sporach ze Skarbem Państwa, to udowodnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą a błędną decyzją. Należy bowiem zauważyć, że w postępowaniu cywilnym sąd nie działa z urzędu, a zatem wszystkie okoliczności faktyczne muszą zostać udowodnione przez strony (art. 6 k.c.). Zatem to podatnik będzie zobowiązany do wykazania szkody określonego rodzaju i rozmiaru, a także do udowodnienia, że szkoda ta nie powstałaby, gdyby nie została wydana wadliwa decyzja. Warto zatem gromadzić wszelkie dowody (np. korespondencję handlową, dokumenty potwierdzające koszty finansowania, wyniki kontroli audytorskich), które umożliwią ustalenie, w jakim zakresie szkoda wynikła z niezgodnego z prawem rozstrzygnięcia organów podatkowych. W przypadku braku wykazania tych okoliczności w sposób wystarczający, sąd prawdopodobnie uzna powództwo za nieuzasadnione.

Z powyższego wynika, że dochodzenie ewentualnych roszczeń odszkodowawczych wymaga przygotowań już na etapie postępowania prowadzonego przez organy podatkowe. Warto mieć to na uwadze w przypadku wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej. Podatnik już wtedy powinien zabezpieczyć sobie drogę do ewentualnych roszczeń odszkodowawczych. Zaniechania w tym zakresie przekładają się później na niską skuteczność powództw, na co wskazują statystyki procesów odszkodowawczych. W roku 2012 bowiem, mimo że Skarb Państwa musiał zapłacić w sumie 400 mln zł odszkodowań za niezgodne z prawem działania organów, w rzeczywistości przegrał jedynie co 30. z zakończonych spraw. Skutecznie bowiem dochodzą rekompensaty ci, którzy już wcześniej przygotowali się na taką ewentualność.

Photo by Sanja Gjenero, www.sxc.hu