Czyje to dzieło: pracownika czy pracodawcy?

Zatrudniasz pracowników, których zadania mają charakter kreatywny? Może są to architekci projektujący budynki lub graficy tworzący projekty logo dla Twoich klientów? Powinieneś mieć świadomość, że efekt tej pracy może być w przyszłości przedmiotem sporu między Tobą a pracownikiem. Zastanówmy się, do kogo właściwie należy utwór: do pracownika, który jest jego twórcą, czy pracodawcy, na rzecz którego praca była świadczona?

Zgodnie z art. 12 Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. („Pr. Aut.”), jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Tak zwięźle sformułowany przepis mieści w sobie szereg warunków, które muszą zostać spełnione, aby prawa majątkowe do utworu pracowniczego zostały nabyte przez pracodawcę.

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że aby wskazana ustawa znalazła zastosowanie, efekt twórczości pracownika musi stanowić utwór w rozumieniu art. 1 Pr. Aut. tzn. być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Co więcej, w odniesieniu do programu komputerowego oraz utworu naukowego kwestia nabycia praw przez pracodawcę została odrębnie uregulowana i stanowi wyjątek od omawianego art. 12 Pr. Aut., co ze względu na obszerność tematyki omówię w kolejnym wpisie.

Co do zasady jednak, aby utwór stał się własnością pracodawcy, to zgodnie z przepisem musi zostać stworzony przez pracownika, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Powszechnie stosowane umowy zlecenia czy umowy o dzieło, będące umowami cywilnoprawnymi, nie stanowią podstawy stosunku pracy i w ramach realizacji ich przedmiotu nie może dojść do powstania utworu pracowniczego. Aby pracodawca nabył prawa majątkowe do utworu, pracownik nie tylko musi być związany stosunkiem pracy, ale również stworzyć utwór w wykonaniu swoich obowiązków. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 8 listopada 2012 r. (I ACA 602/12) orzekł, że chodzi o przypadki, gdy stworzenie danego dzieła należało do obowiązków pracownika, czy to sprecyzowanych w umowie o pracę czy bezpośrednich poleceniach służbowych, które muszą jednak pozostawać w granicach obowiązków pracowniczych twórcy.

W sytuacji, gdy przesłanki art. 12 zostaną łącznie spełnione, tj. gdy:

1. pracownik- twórca jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę,
2. utwór został stworzony w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych oraz
3. utwór został przyjęty przez pracodawcę

a umowa lub przepisy nie stanowią inaczej, nabycie praw majątkowych przez pracodawcę następuje z chwilą przyjęcia utworu. Oznacza to, że pracownik musi utwór oddać, a pracodawca zaakceptować go. Zatem w przypadku nieoddania utworu tj. nieprzekazania pracodawcy (np. projekt logo nie został wysłany pracodawcy e-mailem ani w innej przyjętej formie), prawa majątkowe pozostają przy pracowniku, choć w praktyce rzadko się to zdarza. Takie postępowanie pracownika może bowiem zostać uznane za niewykonywanie obowiązków pracowniczych i skutkować negatywnymi konsekwencjami (np. zwolnieniem pracownika). Ponadto, przejście praw autorskich nie nastąpi, jeżeli pracownik wykona w godzinach pracy i przy użyciu sprzętu pracodawcy utwór, do którego nie był zobowiązany na podstawie umowy (np. grafik komputerowy, który w godzinach pracy na służbowym komputerze napisał wiersz).

Należy podkreślić, że pracodawca nabywa jedynie prawa majątkowe do utworu i to w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Prawa osobiste nie mogą zostać zbyte ze względu na osobistą więź z twórcą. Pracownik może jednak zrzec się ich wykonywania lub też upoważnić pracodawcę do ich wykonywania w jego imieniu.

Podsumowując, aby pracodawca skutecznie nabył prawa autorskie do utworu stworzonego przez swojego pracownika powinien:

• zatrudniać pracownika na umowę o pracę,
• określić w umowie zakres obowiązków pracownika, do którego należałoby tworzenie utworów (np. projektowanie logo),
• wyraźnie określić moment nabycia praw przez pracodawcę (np. z chwilą przekazania pracodawcy wersji ostatecznej logo do zaakceptowania),
• względnie również doprecyzować formę przekazania utworu (np. w formie papierowej),
• oraz zastrzec, że wraz z prawami autorskimi przechodzi prawo własności do nośnika, na którym został stworzony.

Na koniec z całą mocą należy podkreślić dyspozytywność art. 12 Pr. Aut., który znajdzie zastosowanie tylko wtedy, gdy pracodawca z pracownikiem nie uzgodnią inaczej przedmiotowej kwestii w umowie lub ustawa nie zastrzeże odrębnego uregulowania. Ustawodawca zatem pozostawił dużą swobodę stronom, co do regulowania praw i obowiązków wobec twórczości pracownika, dlatego warto ustalić tę problematyczną kwestię przy nawiązywaniu stosunku pracy. Z punktu widzenia pracodawcy omawiany temat jest o tyle ważny, że trudno przewidzieć jak długo dana osoba będzie wykonywała swoje obowiązki pracownicze. Być może wkrótce po stworzeniu utworu zmieni pracę i postanowi dowieść, że to jej, jako twórcy, przysługują wszystkie prawa do utworu, a pracodawca bezpodstawnie czerpie z niego korzyści?

Photo by: dimitri_c