Nadzór autorski nad realizacją projektu budowlanego – czy zawsze musi sprawować go autor dokumentacji projektowej?

Nadzór autorski obejmuje stwierdzanie zgodności wykonywanych robót budowlanych z projektem budowlanym, a także uzgadnianie możliwości wprowadzania zmian do projektu zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Zarówno w przepisach, jak i w orzecznictwie nie zostało jednak jednoznacznie rozstrzygnięte, czy czynności te powinien wykonywać wyłącznie autor projektu budowlanego, czy też ich realizacja może zostać powierzona do wykonania innej osobie posiadającej uprawnienia projektanta.

Co do zasady, autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, a także nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Są one, w przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych, niezbywalne i mogą być wykonywane wyłącznie przez autora dzieła. Poprzez nadzór autorski twórca ma więc szansę zweryfikować, czy osoba korzystająca z utworu (np. jego nabywca) nie wprowadziła do niego modyfikacji, które pozostają w sprzeczności z koncepcją autora. Prawo autorskie przewiduje też wyjątek - zakaz wprowadzania zmian do utworu nie dotyczy sytuacji, gdy zmiany spowodowane są oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić - wówczas nie dochodzi do naruszenia autorskich praw osobistych.

Jednakże art. 60 ust. 5 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych nieco komplikuje tę, wydawać by się mogło oczywistą, sytuację. W zakresie sprawowania nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-urbanistycznymi odsyła on bowiem do przepisów Prawa budowlanego. Niektórzy komentatorzy stoją na stanowisku, że konsekwencją jest dopuszczalność sprawowania nadzoru autorskiego przez projektanta niebędącego autorem projektu. Ich zdaniem, autorowi projektu, niezależnie od tego, czy faktycznie sprawuje on nadzór autorski, czy nie, przysługują osobiste prawa autorskie do jego projektu, których to praw, zgodnie z art. 16 Prawa autorskiego nie może przenieść na inne osoby, w tym na innych projektantów albo na inwestorów. Zakazu przenoszenia tych praw nie należy jednak mylić z upoważnianiem innych osób (projektantów) do ich wykonywania, co znajduje swą formalną podstawę w przepisach Prawa budowalnego.

Na stanowisku takim stanęła Krajowa Izba Odwoławcza, która w wyroku z 24 stycznia 2012 r. (sygn. akt KIO 90/12), stwierdziła, że nie można pominąć faktu, iż art. 60 ust. 5 ustawy Prawo autorskie do sprawowania nadzoru nad utworami architektonicznymi nakazuje stosować odpowiednie przepisy, czyli przepisy Prawa budowlanego. Biorąc zatem pod uwagę zakres obowiązków związanych z nadzorem autorskim oraz fakt, że żaden z przepisów Prawa budowlanego nie nakłada obowiązku sprawowania nadzoru autorskiego przez autora (twórcę) projektu (utworu), w świetle Prawa budowlanego okoliczność, kto jest autorem projektu jest obojętna. Nadzór autorski wykonywany przez projektanta, który nie jest jednocześnie autorem projektu, sprowadza się jedynie do wykonywania czynności, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego, natomiast w sytuacji, gdy sprawuje go twórca projektu, osobie tej przysługują jednocześnie uprawnienia wynikające z autorskich praw osobistych. Zdaniem KIO ustawodawca dokonał wyraźnego podziału uprawnień związanych ze sprawowaniem nadzoru autorskiego w sferze prawa publicznego i prywatnego.

Warto pamiętać, że Krajowa Izba Odwoławcza nie prezentuje jednak jednolitego stanowiska w tej kwestii. W uchwale z 10 września 2014 r, uznała bowiem, że nadzór autorski, co wynika z samej jego istoty, może sprawować jedynie autor projektu. Identyczne stanowisko KIO zajęła w uchwale z 6 lipca 2012 r. Według Izby, gdy nadzór nad pracami sprawuje inna osoba, mamy do czynienia z nadzorem nad wykonywanymi robotami budowlanymi, niemającym charakteru nadzoru autorskiego. Rozróżnić zatem należy nadzór autorski sensu stricte sprawowany przez projektanta będącego autorem projektu oraz tzw. nadzór prac polegający na tych samych czynnościach, co nadzór autorski, ale sprawowany przez innego projektanta.

W mojej opinii należy przychylić się do stanowiska, że nadzór autorski powinien być sprawowany wyłącznie przez autora projektu budowalnego. Praktykę powierzania sprawowania nadzoru autorskiego osobie innej niż ta, która stworzyła projekt budowlany, uznać należy za nieprawidłową. W takiej bowiem sytuacji mamy do czynienia z nadzorem nad wykonywaniem prac, a nie nadzorem autorskim. W konsekwencji projektant sprawujący nadzór nie będąc autorem nie jest upoważniony do wprowadzania zmian do projektu oraz ich kwalifikowania jako istotne lub nieistotne, chyba że uzyska na to wyraźną zgodę projektanta, który opracował dany projekt budowalny. W celu uniknięcia problemów interpretacyjnych, jakie wynikają z niejednoznacznych regulacji prawnych, zasadnym byłoby rozstrzygnięcie, kto może sprawować nadzór autorski nad realizacją projektu budowlanego przez ustawodawcę. Jak dotąd kwestia ta jest bowiem przedmiotem rozważań przede wszystkim KIO, która nie jest organem prawodawczym ani uprawnionym do wykładni obowiązujących przepisów prawa.

Photo by bdopudja