Pomysł na biznes – czy podlega ochronie prawnej?

Przy okazji sprawy jednego z klientów, który został pozwany o zapłatę odszkodowania za rzekome wykorzystanie cudzej koncepcji biznesowej, zadałem sobie pytanie – czy i w jakim zakresie pomysły na biznes podlegają ochronie prawnej? Jak w polskich realiach oceniony zostałby Mark Zuckerberg (którego facebook nie opiera się przecież na jego pomyśle)?

Na wstępie warto podkreślić znaczenie kwestii formalnych, którymi powinni zainteresować się pomysłowi przedsiębiorcy, jeżeli chcą zapewnić ochronę swoich pomysłów na podstawie prawa autorskiego. Należy np. zwrócić uwagę na fakt, że żaden pomysł, choćby najbardziej oryginalny, nie może być prawnie chroniony, kiedy pozostaje jedynie w głowie autora. Nawet kiedy podzieli się nim z osobami trzecimi, to także zbyt mało. Ochronie prawnej podlegają jedynie zmaterializowane przejawy twórczości – bez uzewnętrznienia i utrwalenia w postaci pisemnej, graficznej, dźwiękowej, elektronicznej itd. o prawnej ochronie nie może być mowy. Istotne jest również wykazanie, że jest się tym, który pierwszy wpadł na dany pomysł. Można to zrobić np. urzędowo (u notariusza) poświadczając datę sporządzenia opracowania lub projektu. Katalog możliwych sposobów jest szeroki. Ciekawym przykładem rodem z Hollywood jest np. przesłanie egzemplarza utworu listem poleconym na własny adres. Zamknięta koperta z pieczęciami poczty pozwoli wykazać, kiedy najpóźniej powstał utwór.

Kiedy jednak i czy w ogóle koncepcja biznesowa podlega ochronie prawnej? Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest rezultat działalności o twórczym charakterze, a zatem efekt pracy kreatywnej i swobodnej, w przeciwieństwie do działań rutynowych, szablonowych, będących efektem obliczeń, kalkulacji i analiz. Wyznaczenie granicy będzie zazwyczaj bardzo trudne. Czy racjonalizacja sposobu prowadzenia działalności gospodarczej będzie utworem? Zazwyczaj jest ona efektem matematycznych wręcz analiz kosztów, przychodów, wydajności itd. Czy pomysł na rozpoczęcie niszowego, nowego biznesu jest efektem działalności twórczej? Czy może rezultatem analizy danych rynkowych, które wskazują na zapotrzebowanie na określony rodzaj usług?

Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 20 grudnia 2006 r., sygn. akt: I ACa 672/06 rozstrzygnął sprawę dotyczącą pomysłu organizacji targów reklamy. Orzekł, że pomysł nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Koncepcja organizacji targów określonego rodzaju nie ma charakteru innowacyjnego, twórczego. Jest rodzajem powszechnie funkcjonujących na rynku pomysłów biznesowych. Pozbawiona jest elementów nowatorskich, które pozwalałyby objąć ją ochroną prawa autorskiego. W mojej ocenie podobnie rzecz ma się w przypadku sprawy, o której pisałem na wstępie. Spółka wcieliła w życie pomysł na biznes, dla prowadzenia którego dysponowała nieruchomością o odpowiedniej lokalizacji. Sama koncepcja oraz sposób jej realizacji wynikała przede wszystkim z analizy rynku oraz rachunku ekonomicznego. Przedsięwzięcie i ogólna koncepcja jego realizacji opracowana z potencjalnym kontrahentem, nie miały charakteru oryginalnego, nowatorskiego i twórczego, co pozwoliłoby je uznać za utwór w rozumieniu prawa autorskiego.

A czy pomysł na facebooka mógłby podlegać ochronie zgodnie z polskim prawem autorskim? Mógłby. Jeśli tylko sama koncepcja oraz idące za nią rozwiązania funkcjonalności serwisu uznane byłaby za oryginalne i twórcze. Oraz pod warunkiem, że zostałyby one uzewnętrznione w postaci stosownego opracowania. Roszczenia „prawdziwych” pomysłodawców facebooka mogłyby zostać uznane za zasadne także w świetle polskiego prawa autorskiego.

Ocena, czy określona koncepcja biznesowa podlega ochronie jako utwór, jak widać łatwa nie jest. Uzależniona jest od okoliczności każdego przypadku. O możliwości skorzystania z tej ochrony warto pamiętać. Tak samo jak o tym, że obok prawa autorskiego, przedsiębiorczym z pomocą przychodzi prawo własności przemysłowej. Rejestracja znaku towarowego czy wzoru użytkowego może być skuteczniejszym sposobem ochrony rezultatów pracy twórczej.