Prawo od kuchni, czyli ochrona prawnoautorska przepisów kulinarnych

Z roku na rok rośnie popularność blogów kulinarnych, a blogerki i blogerzy prześcigają się w tworzeniu nowych przepisów. Wielu z nas otwarcie przyznaje, że inspiracji w gotowaniu poszukuje właśnie na blogach kulinarnych. Czy zatem przepis kulinarny może stanowić utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: „Ustawa o prawie autorskim”)? Czy jego rozpowszechnianie bez zgody autora może stanowić naruszenie jego praw?

Przepis kulinarny jako utwór

Już w 1932 roku Sąd Najwyższy w jednym z wyroków (II K 1092/32) stwierdził, że książki kucharskie mogą być przedmiotem prawa autorskiego, jeżeli forma ich opracowania, układ lub wyjaśnienia mają charakter samodzielny i indywidualny.  Osiemdziesiąt lat później ochronie prawnej podlegać będą, per analogiam,  blogi kulinarne czy strony internetowe o tematyce kulinarnej. Co jednak z pojedynczym przepisem? W literaturze dominuje stanowisko, że przepisowi kulinarnemu można przypisać walor utworu, o ile sposób jego wyrażenia będzie stanowił przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Ochronie prawnej będzie zatem podlegał opis oraz swoista forma wyrażenia przepisu (np. oryginalne nazewnictwo, użyta czcionka, czy zdjęcia), nie zaś sam pomysł autora lub receptura na daną potrawę. Prawo autorskie nie chroni bowiem pomysłów i idei, lecz sposoby ich wyrażenia.

Oznacza to, że wykonanie potrawy na podstawie czyjegoś przepisu, z użyciem tych samych składników i proporcji jest dozwolone.  Dozwolone jest także „podzielenie się swoim dziełem” na przykład w Internecie, o ile opisowi przygotowania potrawy nadamy własną, oryginalną formę.  Ochrona prawnoautorska dotyczy bowiem wyłącznie konkretnej formy wyrażenia przepisu kulinarnego, a nie samej metody przyrządzenia dania.

Korzystanie z przepisów kulinarnych w ramach dozwolonego użytku a naruszenie praw autorskich

Przewidziana w ustawie o prawie autorskim instytucja dozwolonego użytku dopuszcza nieodpłatne korzystanie z cudzego utworu bez zezwolenia jego twórcy w zakresie własnego użytku osobistego. Pozwala ona zatem na korzystanie bez ograniczeń z przepisów zamieszczonych na blogach lub w książkach kucharskich poprzez przygotowywanie na ich podstawie potraw dla siebie, rodziny, czy przyjaciół, a tym samym rozwijanie swoich kulinarnych pasji.  Co jednak w sytuacji, gdy będziemy chcieli zamieścić przepis czyjegoś autorstwa na swoim blogu, stronie internetowej, czy poprzez wykorzystanie innych środków przekazu, np. w książce kucharskiej, którą planujemy wydać?

Opublikowanie przepisu kulinarnego bez uprzedniej zgody jego autora może stanowić naruszenie przysługujących autorowi praw majątkowych i osobistych.  Twórcy przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania utworem, a co za tym idzie, prawo do otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z jego utworu przez osoby trzecie.  Konsekwencją wykorzystania przepisu czyjegoś autorstwa bez zgody autora będzie zatem pozbawienie go prawa do wynagrodzenia z tego tytułu, a tym samym naruszenie jego majątkowych praw autorskich.  Naruszenie praw osobistych może z kolei polegać na braku oznaczenia autora utworu lub przypisaniu sobie autorstwa utworu – jest to klasyczny plagiat. Zgodnie z prawem można bowiem korzystać z utworu i rozpowszechniać go wyłącznie pod warunkiem wskazania imienia i nazwiska twórcy oraz źródła utworu (np. nazwy wydawnictwa, tytułu gazety, nazwy strony internetowej, z których zaczerpnięto przepis).

Jeżeli któregoś z naszych Czytelników ogarnie kulinarna blogomania i zdecydują się Państwo na opublikowanie swoich przepisów w Internecie lub tradycyjnej książce kucharskiej, pamiętajmy, że nie każdy przepis kulinarny będzie korzystał z ochrony prawnej.  Ochronie prawno-autorskiej podlega bowiem sposób i forma wyrażenia przepisu, a nie receptura na daną potrawą.  Ustalenie tego, czy forma wyrażenia danego przepisu będzie stanowić utwór, a tym samym podlegać ochronie stanowi zaś zagadnienie niezwykle problematyczne.  Wątpliwości potęguje dodatkowo fakt, że dorobek orzecznictwa oraz doktryny w tym zakresie jest niewielki, a wręcz znikomy.  Coraz częściej popularne książki kucharskie okazują się być plagiatem przepisów znalezionych w Internecie i na odwrót – w Internecie pojawiają się przepisy skopiowane z tradycyjnych książek kucharskich.

Podsumowując, należy stwierdzić, że rosnąca popularność blogów kulinarnych budzi coraz więcej kontrowersji w przedmiocie ochrony praw autorskich.  Gotowanie ma sprawiać przyjemność, dlatego nawet gdy inspirujemy się przepisem czyjegoś autorstwa zadbajmy o to,  aby nasz przepis urozmaicić, wzbogacić o nowe smaki i składniki oraz oryginalne zdjęcia i komentarze.  Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że różnica między inspiracją a plagiatem jest płynna i łatwo możemy ją przekroczyć.

Autorką wpisu jest Joanna Boroń