Należyta staranność w podatku VAT – wielkie nadzieje podatników kontra rzeczywistość

Czym jest Metodyka?

Udostępniony 25 kwietnia br. dokument pod nazwą „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” (dalej: Metodyka) będzie miała zastosowanie do nabywców towarów w obrocie krajowym, którzy nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy takiemu oszustwu.  Uczciwi podatnicy powinni mieć bowiem prawo do odliczenia podatku od kupionego towaru, przy dochowaniu tzw. należytej staranności w trakcie weryfikacji kontrahenta i okoliczności transakcji.

Metodyka zawiera  wytyczne dla organów podatkowych, nie dla podatników.  Jak twierdzi przedstawiciel MF, jest zbyt wcześnie na przedstawienie dokumentu adresowanego bezpośrednio do podatników, potrzeba bowiem czasu na sprawdzenie jego działania w praktyce.  Niemniej jednak, założenia wynikające z Metodyki mogą i powinny stanowić wskazówki dla podatników. Jak wynika z informacji przedstawionej na stronie MF „jeżeli podatnik podejmie działania wskazane w Metodyce, to istotnie zwiększa się prawdopodobieństwo dochowania przez niego należytej staranności.  Dopiero jeżeli zignoruje obiektywne okoliczności, wskazujące na to, że transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, powinno mu zostać zakwestionowane prawo do odliczenia podatku naliczonego.”

Dokument jest zatem narzędziem mającym ułatwić organom podatkowym ocenę dochowania należytej staranności przez podatników i nie posiada statusu objaśnień podatkowych.  Oznacza to, że zastosowanie się do zawartych w nim wskazówek nie gwarantuje podatnikom ochrony (broszura informacyjna MF nie stanowi źródła prawa), jednakże wytyczne mogą pomóc także podatnikom w toku kontroli i postępowania.

Podstawowe założenia Metodyki

Dla dochowania należytej staranności podatnik powinien zweryfikować swojego kontrahenta (dostawcę towaru) pod względem formalnym:

• czy dostawca jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) – o ile rejestracja w KRS lub CEIDG jest wymagana w przypadku kontrahenta;
• czy jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny;
• czy na moment transakcji jest wpisany do prowadzonego przez Szefa KAS wykazu podmiotów, które zostały wykreślone z rejestru jako podatnicy VAT lub które nie zostały zarejestrowane;
• czy posiada wymagane koncesje i zezwolenia dotyczące towarów będących przedmiotem planowanych transakcji;
• czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji posiadają umocowania do działania w imieniu kontrahenta.

Natomiast jako okoliczności transakcji wskazujące na możliwość braku zachowania należytej staranności przez podatnika wskazuje się:

• zawarcie transakcji bez ryzyka gospodarczego, tj. podatnik dokonuje transakcji, zazwyczaj o znacznej wartości (kupuje i sprzedaje towary), ale nie angażuje w tę transakcję żadnych własnych środków finansowych (płaci pieniędzmi uzyskanymi od podmiotu, któremu sprzedał ten towar), ani nie musi szukać klienta, któremu sprzeda zakupiony towar;
• płatność gotówką albo obniżenie ceny w razie płatności gotówką – w przypadku, gdy wartość transakcji przekracza 15.000 zł;
• zapłata za towar na dwa odrębne rachunki bankowe (nie dotyczy mechanizmu podzielonej płatności), rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny;
• termin płatności za towar od podatnika był krótszy niż standardowy termin płatności - bez ekonomicznego uzasadnienia;
• transakcja została przeprowadzona na warunkach znacznie odbiegających od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu (np. brak ubezpieczenia, brak prawa do reklamacji, czy brak możliwości wprowadzenia kar umownych do umowy);
• kontrahent dostarczał towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego;
• transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie została udokumentowana umową  w formie pisemnej (w tym w formie elektronicznej), zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji;
• brak odpowiedniego kontaktu z kontrahentem lub osobą go reprezentującą;
• pod adresem siedziby lub miejsca prowadzenia działalności gospodarczej kontrahent nie prowadzi działalności gospodarczej;
• kontrahent dostarczał towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego;
• niewspółmiernie niski kapitał zakładowy kontrahenta w stosunku do okoliczności transakcji;
• brak zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej;
• brak strony internetowej (lub kontrahent nie jest obecny w mediach społecznościowych);
• cena towaru znacząco odbiegała od ceny rynkowej – bez ekonomicznego uzasadnienia;
• transakcja – bez ekonomicznego uzasadnienia – dotyczyła towarów, które należały do innej branży niż ta, w której działa kontrahent i których dotychczas podatnik od niego nie nabywał;

Przedstawione przez MF wskazówki nie stanowią katalogu zamkniętego. Organy podatkowe mogą uwzględniać również inne okoliczności transakcji oraz podjęte przez podatnika działania.  Co gorsza, nie podano też listy działań, które powinien podjąć podatnik, aby wykazać się należytą starannością.

W mojej ocenie niepokój budzi użycie z Metodyce pojęć nieostrych, takich jak „podwyższone standardy przy sprawdzaniu kontrahenta” czy „brak odpowiedniego kontaktu z kontrahentem”. Niektóre z przedstawionych wskazówek wydają się co najmniej kontrowersyjne – podejrzana dla urzędników będzie np. transakcja dotycząca „towarów, które należały do innej branży niż ta, w której działa kontrahent”.  Czy podatnicy czekali na taki dokument?  Z pewnością lepszą ochronę stanowiłby zapowiadany kodeks należytej staranności.  Dla podatników, którzy biorą udział w toczących się postępowaniach o wyłudzenie podatku VAT, Metodyka z pewnością może być pomocna. Przedstawione zarzuty i dowody w toku postępowania należy ocenić w świetle nowych wytycznych.

Pełną treść Metodyki można znaleźć pod linkiem.